Najprawdopodobniej jeden z 5 grodów plemienia Golężyców , wzmiankowany w Geografie Bawarskim. W 1108 r., jak czytamy w Kronice Galla Anonima, zajęty przez Bolesława Krzywoustego. Badania archeologiczne dowodzą, że już w połowie XIII w. wały drewniano-ziemne zostały częściowo zastąpione murami obronnymi, co dało początek przekształceniom grodu w gotycki zamek. W latach 1285-1287 przebywał tu zwaśniony z księciem Henrykiem IV Probusem biskup wrocławski Tomasz II. Konflikt, o czym wzmiankuje J. Długosz, zakończył się pojednaniem obu hierarchów. Jako wotum dziękczynne biskup ufundował przy kaplicy zamkowej kolegiatę p.w. św. Tomasza Becketa. Kaplica, wybudowana zapewne w latach 80. XIII w., do dziś uznawana jest za wyjątkowej rangi dzieło zwane perłą górnośląskiego gotyku. Zamkiem rządzili kolejno Piastowie i Przemyślidzi opawscy. Z pocz. XVI w. stał się własnością króla Czech i jako zastaw dostał się w ręce margrabiego brandenburskiego Jerzego Hohenzollerna, Brata Albrechta . Ostatniego wielkiego mistrza krzyżackiego w Prusach. Zamek z czasem zatracił pierwotne znaczenie, stając się jedynie siedzibą administracji kolejnych włodarzy. W 1416 r., zamkową kolegiatę przeniesiono do kościoła p.w. WNMP w Raciborzu. Wielokrotnie zmieniał właścicieli. W I poł. XIX w. Należał do książąt von Ratibor, którzy przebudowali, wzmiankowany już w 1567 r., browar zamkowy, do dziś funkcjonujący, najstarszy na Górnym Śląsku. Obecnie zamek należy do Powiatu Raciborskiego, który w czerwcu 2012 r. oficjalnie zakończył renowację budynku bramnego, domu książęcego i słodowni, połączoną z modernizacją dziedzińca oraz ściany budynku wschodniego. Zamek mieści dziś sale wystawiennicze i konferencyjne oraz zaplecze gastronomiczne.

Pierwsze mury obronne powstały w XIII w. Otoczone fosą umocnienia wielokrotnie dały skuteczny odpór najeźdźcom, m.in. Mongołom (zwanym też Tatarami), wojskom biskupa ołomunieckiego Brunona czy Scytom (Rusinom). Ocenia się, że łączna długość murów obronnych Raciborza, wysokich nieraz na ponad 9 m, wynosiła około 1,8 km. Najlepiej zachowany odcinek murów znajduje się przy ul.Basztowej,znajduje się tu również dawna wieża więzienna zwana popularnie basztą. Pozostałe odcinki znajdują się przy ulicach: Batorego (przy targowisku), Podwale, Drzymały (najdłuższy fragment), Browarnej i Gimnazjalnej.

Wyjątkowej klasy zabytek dłuta wybitnego twórcy barokowego, Jana Melchiora Öesterreicha. Powstała w 1727 r. jako wotum dziękczynne, z fundacji Marii Elżbiety Gaszyńskiej i rajców raciborskich, za uratowanie miasta przed epidemią cholery. Znajdują się na nim kartusze herbowe z aniołkami oraz figury świętych: Floriana – patrona od ognia, Sebastiana – patrona od epidemii i Marcelego patrona Raciborza. Jest z nią związana osobliwa przepowiednia, wedle której Racibórz zaleje woda, jeśli ktokolwiek odważy się kopać wokół postumentu.

Jedna z najstarszych górnośląskich świątyń parafialnych, jedyna, która zachowała cechy wczesnego śląskiego gotyku. Wedle tradycji ufundowana w 1205 r. W 1416 r. z fundacji księcia Jana II Żelaznego przeniesiono tu z zamku kapitułę kolegiacką, sekularyzowaną w 1810 r. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana. Zachowała się pierwotna bryła gotycka z charakterystycznymi gwiaździstymi sklepieniami. Od południa do prezbiterium przylega dawny kapitularz ze skarbcem. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny wykonany w latach 1656–1660, a w nim dwa cenne obrazy: koronacja Najświętszej Maryi Panny z połowy XVII w. oraz Wniebowzięcie NMP z 1890 r. pędzla mistrza Jana Bochenka.W niszach pomiędzy kolumnami ołtarza znajdują się rzeźby świętych: Jana Chrzciciela, Jadwigi, Jana Ewangelisty, Elżbiety, Wacława, Sebastiana, Rocha i Floriana, w zwieńczeniu zaś figurka św. Marcelego. Od strony zachodniej do głównej bryły przylega XV-wieczna Kaplica Polska, świadectwo dawnych sporów między polsko a niemieckojęzyczną społecznością Raciborza. Ciekawostkę stanowi w niej tablica z piaskowca upamiętniająca najtragiczniejszy w dziejach Raciborza pożar z 1574 r. W lewej nawie bocznej można oglądać ciekawy nagrobek tumbowy prałata Marcina Jerzego Korrigera z 1715 r. oraz tablicę epitafijną prepozyta opolskiego i miejscowego proboszcza Andrzeja Floriana Scodoniusa (zm. w 1660 r.) z płasko rzeźbionym popiersiem i krucyfiksem herbowym.

Monumentalna neogotycka świątynia z najwyższą w mieście wieżą kościelną, wzniesiona została w latach 1901–1902. Wedle tradycji, pierwotny drewniany kościół powstał tu na miejscu synagogi żydowskiej już około 1060 r. Około 1287 r., co wziął za kanwę swojego dziejopisarstwa Jan Długosz, modlili się tu wspólnie pogodzeni biskup wrocławski Tomasz II oraz książę Henryk IV Probus. To ważne w dziejach Polski wydarzenie upamiętnia stojąca niedaleko kościoła, u zbiegu ulic Głubczyckiej i Mariańskiej, tzw. statua zgody.

Monumentalny neogotycki, zbudowany po 1860 r. Pierwsza ostrogska świątynia wzmiankowana już w 1307 r. Do przełomu XIX i XX w. ważne miejsce pielgrzymkowe na Śląsku, za sprawą słynącego łaskami cudownego obrazu Jezusa Boleściwego. Malowidło na desce, być może XVII wieczne, znajduje się do dziś w bocznym ołtarzu św. Krzyża. W kościele zwracają uwagę przepiękne witraże Franza Borgiasa Mayera z Monachium, m.in. niezwykle sugestywny Sąd Ostateczny. Obok świątyni znajduje się najstarszy istniejący raciborski cmentarz z licznymi ciekawymi przykładami sztuki sepulkralnej.

Najstarsze górnośląskie sanktuarium maryjne za sprawą znajdującej się tu do dziś XV wiecznej cudownej ikony Matki Boskiej Raciborskiej, wzorowanej na obrazie jasnogórskim (jest to najstarsza znana kopia obrazu z Częstochowy), zdobionej koronami poświęconymi przez Jana Pawła II umieszczonej w neobarokowym ołtarzu głównym z 1870 r. Przed kościołem pomnik wielkiego papieża Polaka. Pierwszy kościół drewniany, według tradycji, został wzniesiony w 1432 r., poświadczony źródłowo w 1445 r. Obecny został zbudowany w latach 1723–36.